Artykuł ukazał się w numerze lipcowym (07/2003) miesięcznika fauna&flora. Przedruk za zgodą wydawnictwa.
Hybrydą nazywamy osobnika powstałego w wyniku skrzyżowania
ze sobą dwóch genetycznie różnych osobników, np. należących do różnych
gatunków. Według ostatnich badań żaba wodna nie jest odrębnym gatunkiem,
lecz mieszańcem (hybrydą) powstałą w wyniku skrzyżowania ze sobą żaby
jeziorkowej i żaby śmieszki. Nie jest to jednak typowy mieszaniec międzygatunkowy,
gdyż właściwie nie dochodzi tutaj do wymieszania się materiału genetycznego
pochodzącego od obydwu rodziców (żaby jeziorkowej i śmieszki) i w związku z
tym nie powstaje żadna forma pośrednia między nimi. Potwierdzeniem tego jest
fakt, że krzyżując doświadczalnie żaby wodne między sobą otrzymano
potomstwo o zróżnicowanych cechach morfologicznych odpowiadających albo żabie
jeziorkowej, albo śmieszce, albo wodnej. Także krzyżówki wsteczne żaby
wodnej ze śmieszką lub jeziorkową dają potomstwo podobne do jednej lub
drugiej formy rodzicielskiej. Dlaczego też cała populacja żaby wodnej w
naszym kraju składa się z trzech typów (jeziorkowa x wodna, śmieszka x wodna
oraz wodna x wodna), w zależności od tworzących je form rodzicielskich.
Dodatkowo obok osobników diploidalnych spotyka się także triploidalne.
Naukowcy wciąż badają mechanizmy dotyczące, bądź co bądź, tajemniczego
dziedziczenia cech i niejasnej przynależności taksonomicznej żaby wodnej, ale
wydaje się, że nie jest to odrębny gatunek. Inna, mniej powszechna, teoria głosi,
że wszystkie nasze trzy gatunki żab zielonych są w rzeczywistości rasami
jednego gatunku. Między innymi z powodu tych wątpliwości omawiane płazy często
określa się dziś w uproszczeniu mianem „kompleksu żab
zielonych”.
| Cecha | Żaba jeziorkowa | Żaba śmieszka | Żaba wodna |
|---|---|---|---|
| Długość ciała | 4,5-8 cm, samce mniejsze | Najokazalsza polska żaba. Samice nawet do 12-15 cm, samce mniejsze | Samice do 12, a samce do 9 cm. |
| Kształt ciała | Wysmukły | Masywny i ciężki | Krępy |
| Ubarwienie grzbietu | Zielone w czarno-brązowe plamy, po środku jasny pasek | Oliwkowo-zielone do brązowego | Zielone, czasami brązowawe z jasnym paskiem i ciemnymi plamami |
| Ubarwienie brzucha | Jednolicie białawe | Szarawy, marmurkowaty wzór | Biaława z ciemnymi plamami |
| Wewnętrzny modzel piętowy | Wysoki, półksiężycowaty i symetryczny | Mały i słabo wykształcony | Duży i asymetryczny |
| Skóra na grzbiecie | Gładka | Chropowata - duże brodawki | Gładka, niekiedy lekko chropowata |
Choć żaby zielone są
dobrymi pływakami unikają otwartej wody i przebywają w pobliżu brzegu, głównie
wśród roślin nabrzeżnych. Żaba jeziorkowa spotykana jest w wielu środowiskach,
ale najczęściej zasiedla małe zbiorniki śródpolne i leśne, glinianki,
stawy, mokradła itp. Spotykana zarówno na niżu, jak i w rejonach górskich.
Zimę spędza zagrzebana w ziemi w okresie od września do kwietnia. Żaba śmieszka
jest przez cały rok bardzo związana ze środowiskiem wodnym. Do jej ulubionych
siedlisk należą większe zbiorniki wodne - starorzecza, jeziora, leniwie płynące
i zarośnięte odcinki rzek, głównie na nizinach. W sen zimowy zapada często
już we wrześniu. Zimuje na dnie zbiorników zagrzebana zwykle w mule. Znane są
też przypadki zimowania kijanek, które przeobrażają się wówczas na wiosnę
następnego roku. Aktywne życie żaba śmieszka rozpoczyna zwykle w marcu.| Cecha | Żaba jeziorkowa | Żaba śmieszka | Żaba wodna |
|---|---|---|---|
| Gody | V-VI | IV-VI | V-VI |
| Szata godowa samca | Grzbiet w okolicach głowy staje się intensywnie żółto-zielony, a plamy na grzbiecie mało widoczne, białawe rezonatory oraz duży modzel podeszwowy | Nie zmienia ubarwienia w okresie godowym. Samiec ma czarno-szare rezonatory i powiększone modzele godowe. Głos godowy samca przypomina głośny śmiech. | Nie zmienia ubarwienia w okresie godowym. U samców rozwijają się modzele godowe i szare rezonatory |
| Ilość składanych jaj | Kilkaset do kilku tysięcy | Kilkanaście tysięcy | Kilkaset do kilkunastu tysięcy |
| Miejsce i sposób składania skrzeku | Małymi lub średnimi porcjami na dnie zbiornika lub roślinach wodnych | Dużymi porcjami na dnie zbiornika lub roślinach wodnych | Dużymi porcjami na dnie zbiornika lub roślinach wodnych. Często skrzek wypływa na powierzchnię. |
| Kijanki | 9-10 cm | 7-10 cm | 8 cm |
Żaby zielone są bardzo
pożyteczne w regulowaniu populacji owadów, często szkodników pól uprawnych
i lasów. Odżywiają się głównie owadami latającymi, takimi jak: muchówki,
żądłówki i ważki, które przylatują nad wodę w celu złożenia jaj lub
uzupełnienia niedoborów wody. Swoje zdobycze żaby chwytają wyrzucając w
powietrze głowę bez odrywania od ziemi tylnich kończyn. Ruch ten jest tak błyskawiczny,
że trudno go zaobserwować. Czasem oddają też skoki. W łowach są
niepohamowane, łapczywe i żarłoczne. Uzupełnieniem ich diety są pajęczaki,
mrówki, chrząszcze i dżdżownice rzadziej drobna fauna wodna. Duże osobniki
zjadają także większe zwierzęta, np. ślimaki, drobne ryby, turkucie
podjadki i młode żaby (również własnego gatunku). Najbardziej żarłocznym
gatunkiem jest żaba śmieszka. Dorosłe okazy potrafią zjeść nawet pisklęta
ptactwa wodnego, a także traszki, jaszczurki,
młode węże i padalce oraz drobne ssaki. Młode kijanki odżywiają się
filtrując z wody zawiesinę organiczną oraz zoo- i fitoplanktonem. Większe
nie gardzą też padliną. Obserwowałem także zmasowany atak kijanek na ranną
żabę wodną, z której pozostał tylko szkielet. Z kolei dla wielu zwierząt
żaby zielone są wartościowym pożywieniem i stanowią znaczący procent ich
diety. Najwięcej ginie ich w fazie larwalnej. Kijanki są zjadane nie tylko
przez ryby drapieżne, ale i karpiowate, a także przez ptaki. Żaby zielone
zjadane są przez szczupaki, sumy, zaskrońce, bociany, czaple oraz niektóre
ssaki. Tak więc, choć składają one dużo skrzeku wiek dorosły osiąga tylko
niewielki procent potomstwa.