Strona główna Rośliny Zwierzęta Technika Zima Glony Oczko Listy Linki Mapa serwisu Forum Sklep

Żaby zielone Polski

Żaby należą do płazów bezogonowych (Anura). W Polsce do żab zielonych zalicza się: żabę jeziorkową (Rana lessonae), żabę śmieszkę (Rana ridibunda) oraz żabę wodną (Rana esculenta). Ich wspólną cechą charakterystyczną jest mniej lub bardziej zielone ubarwienie ciała, brak ciemnej plamy skroniowej oraz tryb życia silnie związany ze środowiskiem wodnym.

Żaba wodna - zagadkowa hybryda

Z uwagi na krzyżowanie się poszczególnych gatunków rożróżnienie żab zielonych nie jest łatwe
fot. Arkadiusz Prażmowski

Hybrydą nazywamy osobnika powstałego w wyniku skrzyżowania ze sobą dwóch genetycznie różnych osobników, np. należących do różnych gatunków. Według ostatnich badań żaba wodna nie jest odrębnym gatunkiem, lecz mieszańcem (hybrydą) powstałą w wyniku skrzyżowania ze sobą żaby jeziorkowej i żaby śmieszki. Nie jest to jednak typowy mieszaniec międzygatunkowy, gdyż właściwie nie dochodzi tutaj do wymieszania się materiału genetycznego pochodzącego od obydwu rodziców (żaby jeziorkowej i śmieszki) i w związku z tym nie powstaje żadna forma pośrednia między nimi. Potwierdzeniem tego jest fakt, że krzyżując doświadczalnie żaby wodne między sobą otrzymano potomstwo o zróżnicowanych cechach morfologicznych odpowiadających albo żabie jeziorkowej, albo śmieszce, albo wodnej. Także krzyżówki wsteczne żaby wodnej ze śmieszką lub jeziorkową dają potomstwo podobne do jednej lub drugiej formy rodzicielskiej. Dlaczego też cała populacja żaby wodnej w naszym kraju składa się z trzech typów (jeziorkowa x wodna, śmieszka x wodna oraz wodna x wodna), w zależności od tworzących je form rodzicielskich. Dodatkowo obok osobników diploidalnych spotyka się także triploidalne. Naukowcy wciąż badają mechanizmy dotyczące, bądź co bądź, tajemniczego dziedziczenia cech i niejasnej przynależności taksonomicznej żaby wodnej, ale wydaje się, że nie jest to odrębny gatunek. Inna, mniej powszechna, teoria głosi, że wszystkie nasze trzy gatunki żab zielonych są w rzeczywistości rasami jednego gatunku. Między innymi z powodu tych wątpliwości omawiane płazy często określa się dziś w uproszczeniu mianem „kompleksu żab zielonych”.

Rozróżnianie gatunków - nie lada wyzwanie

Wszystkie wspomniane wyżej gatunki żab cechuje bardzo podobny wygląd morfologiczny, ubarwienie ciała i rysunek na nim oraz bardzo duża zmienność w tym zakresie. Występujące różnice (np. w kształcie i wielkości modzeli) są nieznaczne i możliwe do odróżnienia dopiero przy sporym doświadczeniu obserwatora. Niejednokrotnie w celu identyfikacji gatunku konieczne są szczegółowe badania anatomiczne lub posłużenie się specjalnym kluczem. Żabę jeziorkową wyróżnia z pośród innych żab zielonych dzienny tryb życia, a także jej zamiłowanie do zagrzebywania się w ziemi w chłodniejsze dni. Służą jej do tego wyraźnie rozwinięte i masywne narośla lub modzele podeszwowe. W tabeli nr. 1 przedstawiono najważniejsze cechy morfologiczne, którymi różnią się poszczególne gatunki żab.

Tabela 1.

Cecha	Żaba jeziorkowa	Żaba śmieszka	Żaba wodna
Długość ciała	4,5-8 cm, samce mniejsze	Najokazalsza polska żaba. Samice nawet do 12-15 cm, samce mniejsze	Samice do 12, a samce do 9 cm.
Kształt ciała	Wysmukły	Masywny i ciężki	Krępy
Ubarwienie grzbietu	Zielone w czarno-brązowe plamy, po środku jasny pasek	Oliwkowo-zielone do brązowego	Zielone, czasami brązowawe z jasnym paskiem i ciemnymi plamami
Ubarwienie brzucha	Jednolicie białawe	Szarawy, marmurkowaty wzór	Biaława z ciemnymi plamami
Wewnętrzny modzel piętowy	Wysoki, półksiężycowaty i symetryczny	Mały i słabo wykształcony	Duży i asymetryczny
Skóra na grzbiecie	Gładka	Chropowata - duże brodawki	Gładka, niekiedy lekko chropowata

Środowisko życia i zimowania

Żaba wodna na kępie wywłócznika
fot. Arkadiusz Prażmowski

Choć żaby zielone są dobrymi pływakami unikają otwartej wody i przebywają w pobliżu brzegu, głównie wśród roślin nabrzeżnych. Żaba jeziorkowa spotykana jest w wielu środowiskach, ale najczęściej zasiedla małe zbiorniki śródpolne i leśne, glinianki, stawy, mokradła itp. Spotykana zarówno na niżu, jak i w rejonach górskich. Zimę spędza zagrzebana w ziemi w okresie od września do kwietnia. Żaba śmieszka jest przez cały rok bardzo związana ze środowiskiem wodnym. Do jej ulubionych siedlisk należą większe zbiorniki wodne - starorzecza, jeziora, leniwie płynące i zarośnięte odcinki rzek, głównie na nizinach. W sen zimowy zapada często już we wrześniu. Zimuje na dnie zbiorników zagrzebana zwykle w mule. Znane są też przypadki zimowania kijanek, które przeobrażają się wówczas na wiosnę następnego roku. Aktywne życie żaba śmieszka rozpoczyna zwykle w marcu.
Żaba wodna wbrew swej nazwie jest o wiele bardziej związana z lądem niż żaba jeziorkowa. Obserwowano jej wędrówki w poszukiwaniu nowych akwenów głównie w czasie deszczowej pogody. Pospolita na terenie całej Polski (w górach spotykana do wysokości 500-800 m n.p.m.) - zasiedla wszelkie wody stojące i wolno płynące. Na sen zimowy udaje się w październiku po pierwszych przymrozkach, rozbudza się pod koniec marca. Zimuje zarówno zagrzebana w dennym mule zbiornika wodnego (osobniki dorosłe), jak i w ziemi na lądzie (osobniki młode).

Rozmnażanie

Wszystkie trzy gatunki żab zielonych odbywają swe gody w wodzie, gdzie zapłodnienie jest zewnętrzne. W tabeli nr. 2 przedstawiono kilka najważniejszych cech morfologicznych i behawioralnych związanych z rozrodem, którymi różnią się poszczególne gatunki.

Tabela 2.

Cecha	Żaba jeziorkowa	Żaba śmieszka	Żaba wodna
Gody	V-VI	IV-VI	V-VI
Szata godowa samca	Grzbiet w okolicach głowy staje się intensywnie żółto-zielony, a plamy na grzbiecie mało widoczne, białawe rezonatory oraz duży modzel podeszwowy	Nie zmienia ubarwienia w okresie godowym. Samiec ma czarno-szare rezonatory i powiększone modzele godowe. Głos godowy samca przypomina głośny śmiech.	Nie zmienia ubarwienia w okresie godowym. U samców rozwijają się modzele godowe i szare rezonatory
Ilość składanych jaj	Kilkaset do kilku tysięcy	Kilkanaście tysięcy	Kilkaset do kilkunastu tysięcy
Miejsce i sposób składania skrzeku	Małymi lub średnimi porcjami na dnie zbiornika lub roślinach wodnych	Dużymi porcjami na dnie zbiornika lub roślinach wodnych	Dużymi porcjami na dnie zbiornika lub roślinach wodnych. Często skrzek wypływa na powierzchnię.
Kijanki	9-10 cm	7-10 cm	8 cm

Żaby jako ogniwo łańcucha pokarmowego

Tak wyglądają rezonatory
fot. Arkadiusz Prażmowski

Żaby zielone są bardzo pożyteczne w regulowaniu populacji owadów, często szkodników pól uprawnych i lasów. Odżywiają się głównie owadami latającymi, takimi jak: muchówki, żądłówki i ważki, które przylatują nad wodę w celu złożenia jaj lub uzupełnienia niedoborów wody. Swoje zdobycze żaby chwytają wyrzucając w powietrze głowę bez odrywania od ziemi tylnich kończyn. Ruch ten jest tak błyskawiczny, że trudno go zaobserwować. Czasem oddają też skoki. W łowach są niepohamowane, łapczywe i żarłoczne. Uzupełnieniem ich diety są pajęczaki, mrówki, chrząszcze i dżdżownice rzadziej drobna fauna wodna. Duże osobniki zjadają także większe zwierzęta, np. ślimaki, drobne ryby, turkucie podjadki i młode żaby (również własnego gatunku). Najbardziej żarłocznym gatunkiem jest żaba śmieszka. Dorosłe okazy potrafią zjeść nawet pisklęta ptactwa wodnego, a także traszki, jaszczurki, młode węże i padalce oraz drobne ssaki. Młode kijanki odżywiają się filtrując z wody zawiesinę organiczną oraz zoo- i fitoplanktonem. Większe nie gardzą też padliną. Obserwowałem także zmasowany atak kijanek na ranną żabę wodną, z której pozostał tylko szkielet. Z kolei dla wielu zwierząt żaby zielone są wartościowym pożywieniem i stanowią znaczący procent ich diety. Najwięcej ginie ich w fazie larwalnej. Kijanki są zjadane nie tylko przez ryby drapieżne, ale i karpiowate, a także przez ptaki. Żaby zielone zjadane są przez szczupaki, sumy, zaskrońce, bociany, czaple oraz niektóre ssaki. Tak więc, choć składają one dużo skrzeku wiek dorosły osiąga tylko niewielki procent potomstwa.

Ochrona płazów

W związku z nasiloną działalnością gospodarczą człowieka naturalne środowisko życia i rozmnażania się płazów drastycznie się kurczy. Osuszane są mokradła, zasypywane bajorka leśne i śródpolne, zanieczyszczane są rzeki i jeziora. Duży wpływ na zmniejszenie populacji żab ma także stosowanie środków ochrony roślin, nawozów sztucznych oraz anomalie klimatyczne (często z powodu majowo-czerwcowych upałów wysychają mniejsze zbiorniki wodne, a więc ginie złożony w nich skrzek lub kijanki). Poza tym żaby zielone są wyłapywane i eksportowane do Francji w celach konsumpcyjnych. Ich udka są tam cenionym przysmakiem. Żaby trafiają także do laboratoriów ponieważ są stosunkowo tanim zwierzęciem do badań. Na szczęście wielu ludziom i organizacjom bardzo zależy na ochronie płazów i gadów w Polsce, stąd podejmowane w tym kierunku inicjatywy (zakładanie nowych zbiorników wodnych, ochrona i restaurowanie już istniejących, budowanie specjalnych podziemnych przejść pod drogami i uświadamianie społeczeństwa) są ze wszech miar godne podziwu. W Polsce ochroną gatunkową objęte są wszystkie krajowe gatunki płazów, przy czym żaby: jeziorkowa, wodna i śmieszka tylko w okresie od 01 marca do 31 maja.

Praktyczne uwagi na temat utrzymywania żab zielonych w oczku wodnym znajdziecie Państwo na stronie internetowej www.oczkowodne.net/anura.php

Dr Hubert Zientek
Mgr Arkadiusz Prażmowski
Fot. A. Prażmowski

Fauna flora,drób, gołębie, ptaki egzotyczne, kynologia, króliki, gryzonie, akwarystyka, wędkarstwo, terrarystyka, drób ozdobny, hodowla, psy, koty, ogłoszenia drobne, bażanty, agroturystyka, giełdy zwierząt

Artykuł ukazał się w numerze lipcowym (07/2003) miesięcznika fauna&flora. Przedruk za zgodą wydawnictwa.

obecnie możliwość komentowania wyłączona zobacz komentarze

ZOBACZ TEŻ POZOSTAŁE ARTYKUŁY Z SERII "PŁAZY POLSKI".

ŻABY BRUNATNE POLSKI (fauna&flora 08/2003)
ROPUCHY POLSKI (fauna&flora 09/2003)
TRASZKI POLSKI (fauna&flora 04/2004)
KUMAKI POLSKI (fauna&flora 05/2005)

Strona główna Index zwierząt Do góry

Strona powstała: 5 listopada 2004. Odsłon w serwisie: 5040 Wizyt na stronie: On line: 2